Jakkolwiek by nie oceniać znaczenia Odsieczy Wiedeńskiej dla polskiej racji stanu, jest ona świadectwem aktywnej obecności Polski w Europie. Z okazji rocznicy przytaczam in extenso mój wpis na ten temat sprzed dwóch lat z oficjalnej strony MOA.
Gwiazdozbiór Tarcza Sobieskiego
„Błyszczy pomiędzy gwiazdami hemisfery południowej tarcz Jana Sobieskiego, pogromcy Turków pod Wiedniem. Zawiesił ją tam Heweliusz na gromadzie gwiazd stałych, przez siebie odkrytych.” Tak pisał Karol Libelt, powstaniec listopadowy, nauczyciel i filozof w połowie wieku dziewiętnastego. Obecnie mija 330 lat od militarnego rozstrzygnięcia problemu panowania nad Europą. W rezultacie zwycięstwa wojsk sprzymierzonych pod dowództwem polskiego króla Jana III Sobieskiego nad wojskami tureckimi, potęga Ottomańskiej Porty została złamana na zawsze. Żywym znakiem pamięci o tej wiktorii jest gwiazdozbiór „Tarcza”, pierwotnie „Tarcza Sobieskiego” (Scutum Sobiescianum), jaki znalazł się na niebie dzięki Janowi Heweliuszowi. Gdański astronom bowiem, zresztą przyjaciel Sobieskiego i jego protegowany, na wieść o zwycięstwie pod Wiedniem wykroił część gwiazdozbioru Orła i nazwał go imieniem władcy. Pierwszy rysunek nowego gwiazdozbioru ukazał się we wrześniu 1684 roku, niemal w rocznicę bitwy, w czasopiśmie „Acta Eruditorum”.
Wydawane ono było w Lipsku i stanowiło najważniejsze źródło informacji naukowych na ziemiach niemieckich w latach 1682 – 1782. Na tym rysunku układ gwiazd odpowiada jeszcze spojrzeniu z powierzchni Ziemi, zaś na następnym, pochodzącym z atlasu „Firmamentum Sobiescianum”, wydanego już po śmierci Heweliusza w roku 1690, układ gwiazd odpowiada temu, jaki widać na globusie niebieskim, czyli jest odwrócony.
Motywem graficznym całego zarysu gwiazdozbioru był herb Janina, jakim pieczętowali się Sobiescy, z wpisanym weń chrześcijańskim krzyżem.
Johann Doppelmayr wydał w roku 1740 „Atlas Coelestis”, w którym powtórzył rycinę Heweliusza.
Piękny rysunek gwiazdozbioru możemy podziwiać na tarczy zegara słonecznego, jaki znajduje się na skwerze Heweliusza w Gdańsku.
Sam zaś gwiazdozbiór znajdziemy na letnim niebie pomiędzy Orłem, Strzelcem i Wężem na tle wyjątkowo tu jasnej Drogi Mlecznej. Przy dobrej pogodzie w noc bezksiężycową dojrzymy okiem nieuzbrojonym ponad dwadzieścia gwiazd, fotografia ujawnia ich znacznie więcej.
Zwiększając odległość ogniskową naszego aparatu, możemy zarejestrować jeszcze więcej gwiazd, z których najciekawsze opisane są w tabelce.
Nazwa | Jasność | Typ widmowy | Uwagi |
alfa Scuti – Joannina | 3m85 | K2III | zmienna? |
beta Scuti | 4m22 | G5II | podwójna |
zeta Scuti | 4m66 | K0III | |
gamma Scuti | 4m67 | A1IV | |
delta Scuti | 4m7 (4m6 – 4m8) | F2III | cefeida krótkookresowa, P = 4h40min, w układzie potrójnym |
theta Scuti | 4m83 | K1III | |
epsilon Scuti | 4m88 | G8II | układ wielokrotny |
R Scuti | 5m4 (4m5 p- 8m2) | K0I | P = 140d |
Struve 2325 | 6m | gwiazda podwójna |
Na tle Tarczy Sobieskiego lub w jej pobliżu znajdziemy kilka wartych uwagi obiektów rozciągłych.
Nazwa | Jasność | Rodzaj | Uwagi |
M11 | 6m | otwarta gromada gwiazd | „Dzika kaczka” |
M26 | 8m | otwarta gromada gwiazd | |
NGC6625 | 9m | otwarta gromada gwiazd | |
NGC6649 | 9m | otwarta gromada gwiazd | |
NGC6712 | 8m | kulista gromada gwiazd | |
M16 | 6m | otwarta gromada gwiazd | „Mgławica Orzeł”, gwiazdozbiór Węża |
M17 | 6m | jasna mgławica emisyjna | „Mgławica Omega”, gwiazdozbiór Strzelca |
M18 | 6m | otwarta gromada gwiazd | gwiazdozbiór Strzelca |
Niektóre z tych obiektów znalazły się w kręgu zainteresowania użytkowników teleskopów Faulkesa, wśród których są także uczniowie MOA, zatem warto zobaczyć ich zdjęcia, wykonane teleskopami o dwumetrowych lustrach.